روانشناسی کودک و نوجوان چیست؟

درک کودک و نوجوان، در مقاطع مختلف زندگی آنها، می تواند یکی از با ارزش ترین وظایف والدین بودن باشد. فهم نحوه نگرش فرزند به جهان، آموزش مهارت های جدید به آنها و راهنمایی او برای درک و تنظیم احساساتش بخشی از وظایف شما به عنوان پدر یا مادر است. همچنین، عوامل محیطی، ژنتیکی و فرهنگی می توانند بر رشد کودک و پیشرفت آنها تاثیر بگذارند. برای کودکان و نوجوانان دشوار است که آنچه را که از سر می گذرانند توضیح دهند، آنها نمی دانند که چگونه احساسات خود را درک، تجزیه و تحلیل کنند. روانشناسی کودک و نوجوان، می تواند به شما کمک کند تا اطلاعات بسیار مهم و ارزشمندی در مورد سلامت ذهنی، جسمی، شناختی و عاطفی فرزندتان در مراحل مختلف رشد او به دست آورید.

روانشناسی کودک و نوجوان

روانشناسی کودک به چه معناست؟

این شاخه از روانشناسی به معنای مطالعه رشد ذهن ناخودآگاه و خودآگاه کودک است. متخصص روانشناسی کودک، نحوه تعامل فرزند شما را با والدین، خود و جهان را بررسی می کند.

چرا مراجعه به روانشناسی کودک و نوجوان مهم است؟

همه می‌خواهند فرزندشان رشد سالمی داشته باشد، اما همیشه مشخص نیست که آیا اعمال کودک نشانه‌ای از رشد طبیعی است یا نمادی از یک ناهنجاری. روانشناسان کودک می توانند به شما در درک تفاوت بین این دو کمک کنند. درک الگوهای روانشناختی عادی و غیرعادی کودک می تواند به والدین کمک کند تا بفهمند چگونه می توانند به بهترین شکل با فرزند خود ارتباط برقرار کنند، نحوه مدیریت و تنظیم هیجانات و احساسات را به او آموزش دهند و در پیشرفت و شکوفایی فرزندشان سهیم باشند.
روانشناسان کودک می توانند رفتارهای غیرعادی و ناهنجار فرد را سریعا تشخیص دهند. همچنین آنها ریشه بیماری هایی مانند اختلال یادگیری، بیش فعالی، اضطراب و افسردگی را شناسایی می کنند و به والدین و فرزندانشان کمک می کنند تا از این چالش ها به خوبی عبور کنند. مراجعه به آنها برای مسائلی نظیر پیشگیری، ارزیابی و تشخیص مشکلات روانی و یادگیری، تاخیرهای رشدی یا بیماری اوتیسم نیز کمک کننده است.

اگر نگران سلامت روان و رشد کودک خود هستید، با دکتر آناهیتا کوچکی، متخصص روانپزشک اصفهان، در ارتباط باشید. او فرزند شما را ارزیابی کرده و پروتکل درمانی مناسب را برای او انجام خواهد داد.

چرا مراجعه به روانشناسی کودک و نوجوان مهم است؟

در فرایند درمان و روانشناسی کودک چه اتفاقی می افتد؟

در فرایند این درمان مواردی نظیر رشد جسمانی، شناختی و عاطفی کودک بررسی می شود. در ادامه به توضیح هر کدام از این موارد می پردازیم.

رشد جسمانی: این مورد، در کودکان به عنوان مراحلی قابل پیش بینی از تغییرات جسمانی است. فرزند شما، با توجه به مرحله رشد خود، سرش را بالا می گیرد، غلت می زند، می خزد، راه می رود و می دود. روانشناس کودک و متخصص اطفال، با همکاری یکدیگر، رشد جسمانی کودک را مشاهده و بررسی می کنند. در صورت وجود هرگونه ناهنجاری، که نشان دهنده اختلال رشدی باشد، درمان فرزند شما آغاز می شود. این مشاوران، در مراحل درمانی، رشد جسمانی کودک شما را مشاهده می کنند تا اطمینان حاصل کنند که او از نظر فیزیکی به طور طبیعی پیش می رود.

رشد شناختی

در سال های اخیر، نظر پزشکان و متخصصان از رشد شناختی دوران کودکی به شدت تغییر کرده است. اکنون می دانیم که حتی نوزادان تازه متولد شده از محیط خود آگاه هستند و به آن علاقه مند هستند، حتی قبل از اینکه زبانی برای بیان آن داشته باشند.
رشد شناختی به یادگیری و فرایندهای فکری کودک اشاره دارد و به معنای مشاهده و درک دنیای اطراف، یادگیری زبان، حافظه، تصمیم گیری، حل مسئله، نحوه استفاده کودک از تخیل و استدلال کردن می باشد. همه این عوامل نیز تحت تاثیر ژنتیک و محیط است.

رشد عاطفی و اجتماعی

رشد عاطفی و اجتماعی عمیقا به یکدیگر مرتبط هستند. رشد عاطفی به چگونگی احساس، درک و ابراز هیجانات اشاره دارد و در خردسالان از طریق بیان احساسات اساسی مانند ترس، شادی، خشم و غم مشاهده می شود. با رشد کودک، احساسات مرکبی مانند غرور، امید، احساس عشق و گناه ظاهر می شود.

علاوه بر این، رشد عاطفی شامل توانایی کودک برای درک احساسات دیگران از طریق همدلی است. یادگیری تنظیم و ابراز احساسات مناسب برای بسیاری از بچه ها دشوار است. کمک به کودکان برای درک هیجانات خود، می تواند تاثیر بسیار مثبتی بر آینده آنها داشته باشد.

روانشناس کودک می تواند به فرزند شما کمک کند تا احساسات خود را به شیوه ای سالم و درست بیان کند. رشد عاطفی به شدت به رشد اجتماعی کمک می کند، زیرا روشی که کودک احساسات خود را تجربه، درک و بیان می کند تاثیر مستقیمی بر نحوه تعامل آنها با افراد دیگر دارد. رشد اجتماعی به این معنا است که چگونه کودک ارزشها، دانسته ها و مهارت های اجتماعی لازم را برای ارتباط با اطرافیان، مانند والدین، همسالان، معلمان و حیوانات، پرورش می دهد. روابط اولیه کودک می تواند تاثیر زیادی بر رشد مهارت های اجتماعی متناسب با سن آنها داشته باشد. اعتماد، دوستی، مدیریت تعارض و احترام به دیگران نمونه هایی از رشد اجتماعی سالم هستند.

تکنیک های درمان کودک و نوجوان

یکی از تکنیک ها و تئوری های درمانی کودکان و نوجوانان، نظریه دلبستگی است. جان بالبی، بنیان گذار این رویکرد، به این نتیجه رسید که اولین پیوند هایی که کودکان، بین سنین دو ماهگی تا دو سالگی، با مراقبان اصلی خود برقرار کردند، بر روان آنها در بزرگسالی تاثیر گذاشته است.
والدین، علاوه بر تامین تغذیه، احساس امنیت و بقا را نیز برای فرزندان خود فراهم می کنند. مطالعات نشان می‌دهند که عدم ایجاد پیوند دلبستگی ایمن در این سن، علاوه بر آسیب های احتمالی در دوران کودکی، بر روان افراد در بزرگسالی نیز تاثیر منفی می‌گذارد. در واقع، کودکانی که به اختلال نافرمانی مقابله ای، اختلال سلوک یا استرس پس از سانحه مبتلا هستند، اغلب به مشکلات دلبستگی دچار می باشند. دوران کودکی ایمن و با ثبات به افراد این امکان را می دهد که روابط اجتماعی و عاشقانه سالم برقرار کنند، عزت نفس سالمی داشته باشند و احساسات خود را راحت تر ابراز و بیان کنند.

نظریه یادگیری اجتماعی

آلبرت بندورا نظریه یادگیری اجتماعی را بنیانگذاری کرد. او معتقد بود که یادگیری مبتنی بر پاسخ به محرک های محیطی و مشاهده اعمال اطرافیان شکل می گیرد. آلبرت در آزمایش عروسکی معروف خود ثابت کرد که کودکانی که رفتار خشونت آمیز با عروسک ها را مشاهده کرده بودند از آن تقلید کرده اند.

نظریه اریک اریکسون

اریک اریکسون در نظریه رشد خود توضیح می دهد که هر فردی در هر مرحله از زندگی بحران های روانی اجتماعی را تجربه می کند که می تواند بر شخصیت فرد تاثیر منفی یا مثبت بگذارد. بر اساس این نظریه، یک فرد برای به دست آوردن فضیلت های اخلاقی خوب باید هر مرحله را با موفقیت و ماهرانه پشت سر بگذارد. چهار مرحله اولیه رشد از نظر اریکسون شامل موارد زیر است:

اعتماد در مقابل بی اعتمادی

این مرحله در سال اول زندگی کودک اتفاق می افتد. نوزاد انتظار مراقبت، آسایش و امنیتی دائمی دارد. یک مراقب قابل اعتماد و با ثبات باعث شکل گیری امیدواری در کودک، که ثمره این مرحله است، می شود. در صورتی که نیازهای فرد در این مقطع ارضا نشود، احساس ترس و بی اعتمادی ایجاد خواهد شد.

خودمختاری در مقابل شرم و شک

این مرحله بین 18 ماهگی تا 3 سالگی وجود دارد. در این مقطع، کودک برای اولین بار احساس استقلال و خودمختاری می کند، زیرا اکنون او می داند که چگونه با اسباب بازی ها بازی کند، دوچرخه سواری کند و با دیگران ارتباط برقرار کند. والدین باید کودک را تشویق کنند تا مستقل تر شود و در عین حال از او در برابر شکست و ناکامی مداوم محافظت کنند. موفقیت در این مرحله به شکل گیری اراده منجر می شود و شکست در آن احساس شک را در کودک ایجاد می کند.

تکنیک های درمان کودک و نوجوان

ابتکار در برابر احساس گناه

ویژگی اصلی این مرحله، تعامل اجتماعی کودک با افراد جدید در مدرسه است. در این مقطع، اگر والدین در مقابل کنجکاوی کودک پاسخگو نباشند، او در نهایت احساس گناه کرده و از ابتکار داشتن در اعمال خود دوری می کند. در نهایت خلاقیت او نیز مهار خواهد شد. با این وجود، داشتن احساس گناه برای کنترل خود ضروری است. تعادل سالم بین احساس گناه و ابتکار، ثمره این مرحله می باشد.

کوشایی در مقابل حقارت

این مرحله در پنج تا دوازده سالگی اتفاق می افتد. در این سن، تاثیر جامعه و همسالان بر کودک به شدت افزایش می یابد. کودک احساس می کند که باید با نشان دادن شایستگی های خود مورد تایید قرار گیرد. فردی که در این سن از تشویق های والدین خود بهره ای نبرده است، به توانایی های خود شک کرده و احساس حقارت می کند. موفقیت در این مرحله نیز به احساس شایستگی منجر خواهد شد.

سخن آخر

نقش پدر و مادر در روانشناسی کودک بسیار با اهمیت است. پدران و مادران می توانند توانایی ها و مهارت های فرزندشان را شناسایی و تفسیر کنند، پدر و مادر باید فرزند خود را درک کنند در غیر این صورت ممکن است در درک مهارت ها و توانایی ها و یا عدم توانایی او دچار اشتباه شوند، البته این اشتباهات گاهی بی ضرر بوده ولی در بعضی موارد نیز اینطور نیست. نداشتن آگاهی از رشد کودک باعث برداشت اشتباه از توانایی او و در نتیجه برداشت اشتباه میشود.

نقش پدر و مادر در روانشناسی کودک از این رو با ارزش است چون تحقیقات نشان داده که کودکان به طرز عجیبی تحت تاثیر زمانی قرار میگیرند که والدین برای رشد آنها وقت می گذارند. این موضوع را در بررسی های دکتر براندا وولينگ مدیر و استاد پژوهشی دانشگاه میشیگان میتوان مشاهده کرد. در روانشناسی کودک پدر و مادر باید در مورد رشد و روانشناسی کودک آموزش ببینند تا بتوانند رشد و احساسات روانی و ذهنی کودک خود را تفسیر کنند.

نقش پدر و مادر در روانشناسی کودک

سوالات متداول

پنج حوزه اساسی مورد مطالعه در روانشناسی کودک چیست؟

پنج حوزه اساسی مورد مطالعه در روانشناسی کودک شامل موارد زیر است:

1. رشد جسمانی، شناختی و عاطفی
2. نابهنجاری ها
3. رفتار
4. احساسات
5. روابط اجتماعی

وظیفه متخصص روانشناس کودک چیست؟

روانشناس کودک فردی است که در درک فرآیندهای رشد کودکی از نوزادی تا نوجوانی تخصص دارد و بر درمان و پیشگیری ناهنجاری ها متمرکز است.

اهداف روانشناسی کودک چیست؟

به طور کلی، هدف روانشناسی کودک گردآوری اطلاعاتی است که بتواند بینشی را در مورد ماهیت دوران کودکی و همچنین ویژگی های متمایز تک تک کودکان ارائه دهد.

جهت مشاوره کودک در اصفهان بصورت حضوری و آنلاین میتوانید با مطب دکتر آناهیتا کوچکی متخصص روانشناسی کودکان در اصفهان تماس بگیرید